Xayn daabka federalism-ka

Erayga Federaalka

Erayga federal waa eray laatiin ah, micna ahaana federaalku waa maamul siyaasadeed awoodda lagu kala qaybinaayo ayadoo awooda dowladda dhexe loo kala jabinaayo maamulka gobolada, gobol kasta qaab siyaasadeed ayuu leeyahay iyo qaab uu isku maamulo dowladda dhexena waxay leedahay maamulka guud oo maamulka gobolada ayay kor kasii maamulaysaa

Fikirka Shaqsiyaadeed ee Federaalka

Raiisul wasaarihii hore ee Soomaaliya Maxamed Cabdullahi Maxamed Farmaajo oo ka hadlay federaalka ayaa sheegay in federaalka Soomaaliya lagu saleeyay qaab beeleed dadka Soomaaliyeedna aysan Aqoon u lahayn Federaal waxa uu yahay loona baahan yahay in dadka la fahansiiyo federaalka si aysan  fikir qaldan uga qaadan si qaldana aysan ugu dhaqmin.

General Galaal  oo asna Qormooyin ka qoray federaalka ayaa yiri “Federaal waxaa loogu tala galay dad kala diin, kala luqad iyo kala dhaqan ah laakiin Soomaaliya intaas oo dhan waa iska leedahay mana u hooboona in federal aan xal u ahayn ay qaadato”

Mahad Maxamed Cali waxa uu ka qalin jabiyay Jaamacadda SIMAD qaybta maamulka iyo maareynta fikir ahaan waxaa uu qabaa in federaalku uu yahay dhib soo wajahay Soomaaliya  asagoo yiri “Federalism-ka  waa dhib hada taagan gaar ahaan markii ladhaho xaduudo haloo sameeyo maamul goboleedyada tusaale ahaan hadda waxa ka jira mandheera Kenya oo laysku haayo dhulkii ay qabiiladu dagi jireen”

Aragtida Shacabka Soomaaliyeed

Aragtida ay shacabka Soomaaliyeed ka qabaan federaalka waa mid muujinaya niyad jab ay qabaan bulshada Soomaaliyeed waxay ku leeyihiin haddii la dhaqan galiyo federaalka waxaa uu keeni karaa in dad kasoo kala jeeda qabiilo kala duwan ay is raacaan taasina ay keento in ay ku loolamaan hogaanka sare ee maamulka oo qabiil kastaa uu rabo inuu ka muuqdo meesha ugu saraysa maamulka waxayna taas keeni kartaa in beelaha ay isku dhacaan.

Dhaqan ahaan Soomaalida waa dad xoolo dhaqato ah oo hadba meeshii ay xoolaha daaq uga helaayaan u guura, dadka ayaa sidoo kale ku doodaya in aan la wadaagi doonin daaqa iyo biyaha oo haddii beeli ay ka tirsantahay maamul goboleed ay adag tahay inta kasoo baxdo ay usoo guurto meel maamul kale ka taliyo, micna ahaan waxay dadku u muuqdaan kuwa xaydaab khiyaali ah ku jira haday ka baxaana ay galaayaan qolo kale xayndaabkeeda

Guulaha laga filaayo Federaalka

Ayadoo dadka rajada fiican iyo wanaaga ka muujinaaya Federaalka aysan badneen  ayaa hadana dadka taageersani qabaan in wanaag horseedi karo iyo Soomaaliya oo dhibka uga baxda hadaba aan mid mid u eegno meelaha uu aadka u saamaynayo oo dadka taageersani ay leeyihiin waa uu ku wanaagsanaan karaa

1      Iska warqabka

Maamul goboleed waliba waxaa uu awooda saaraa in maamulkiisu uu noqdo kan ugu horeeya dhanka horumarka asagoo mar waliba usoo gudbinaaya dowladda dhexe caqabadaha haysta maamulkooda taasina waxay keenaysaa in maamullada iyo dowladda dhexe ay aad iskula shaqeeyaan iskana warqabaan had iyo jeer ayna sabab u noqoto in la daboolo baahida dadka shacabka ah ee kunool deegaankaas

2       Amniga

Haddii sida qaanuunku uu yahay maamulku uu sameysto ciidamadiisa ayna u shaqeeyaan sidii la rabay ayagoo aan ku xadgudbeen maamul kale ee gudaha maamulkooda ku ekaadaan aaya waxaa la arkaa inay wax badan ka badali karaan amniga gobolka waxaa kaloo aad u saacidaya in ammaanka uu wanaagsanaado dadka deegaanka oo wax badan soo wada daganaa ahna dad is yaqaana oo khilaafkooda iyo dhibkooda soo xalin jiray muddo dheer waxay u sahlaysaa inay wax badan oo dagaal ku kallifi lahaa ay si hoose u xaliyaan

3       Dhaqaalaha  

Dhaqaale ahaan saadaashu ma ahan in uu wax badan soo kordhin karo laakiin haddii maamulka gobolka iyo dowladda dhexe is kaashadaan waa suura gal in lasameeyo ilo-dhaqaaleed dadka gobolka ay ku intifaacaan tusaale ahaan haddii maamul goboleedka uu leeyahay bad laakiin uusan haysan Dakad suurta gal ma ahan inuu sameeyo Dakad laakiin haddii mashruuc dhisma Dakadeed ah ay Dowladda dhexe u keento waa suura gal inay ka faa’iidaystaan, tabarta dhaqaale ee gobol leeyahay ayadoo la fiirinaayo waa inay caawimaad ka helaan Dowladda dhexe si loo kobciyo dhaqaalaha gobolkaas

Caqabadda uu leeyahay

Ayadoo federaalka gabi ahaan aan jaceel loo muujinayn dadkuna ay niyad xumaan ka qabaan ayaa hadana waxaa jira meelo gaar ah oo indha aan laga qabsan Karin oo laga yaabo haddii federaalka  Soomaaliya laga hir galiyo uu wax badan ka badalo, haddaba waxaa ka mid ah meelaha lays leeyahay dhib xoogan ayuu gaarsiin karaa

Deegaan wadaaga iyo is dhexgalka

Sidaan soo sheegay Soomaalida waa dad isku luqad, Diin iyo dhaqan ah waxayna wadaagtaa deegaanka oo ka dhexeeya ma jirto qof Soomaali ah oo gobol uusan deegaan ahaan kasoo jeedin inta u safray markii uu tagay laga qaadayo canshuur laakiin badalkeeda waxaa uu ka helaa soo dhawayn iyo sooryeyn ayadoo taasi ay a tahay dhaqankeena soomaaliyeed ee soo jireenka ah ayaa waxaa laga yaabaa in colaad dhex martay laba maamul uu keeno in dadka kasoo kala jeeda labada maamul ee isku dhcay ay u kala safri waayaan maagaalooyinka labadaas maamul iska dhaaf inay degaan ahaa u degaan mid ka mid ah magaalooyinkoodee

Sidaas darteed waxaa meeshaas ku lumaya is dhex galkii bulshada ee soo jireenka ahayd oo haddii federalism la dhaqan galiyo aad moodo inay meesha ka bixi doonto

Aniga oo fikradayda soo koobaaya ayaa federalism-ka waxaan ka iri muddo ayaan laga joogo

Hadduu fiican yahay federaal

Faatixadaa sheegi lahayd

Quraankaa faanin lahaa

Oo Anbiyadaa faafin leheed

Mohamed Deik Taako

Wixii afkaar iyo talo ah fadlan iigu soo dir

Email:deeqaxmad15@hotmail.com       

Facebook: www.facebook.com/deeqtaakko