AFAR IYO BAR (4.5) MA XAL MISE XIISAD

Afar iyo bar (4.5) waa qaab Soomaalidu kuqaybsato awood siyaasadeedka dalka ka jira lagama yaabo inuu qof siyaasadda kusoo galo wax aan ahayn afar iyo bar haddii xattaa uu ka tirsanyahay urur siyaasadeed ama koox awood leh maamulka siyaasaddana ugu tun roon waxaa lama huraan ah in qaab ku dhisan afar iyo bar  uu ku yimaado.

Taariikhda Afar iyo Bar (4.5)

Taariikh ahaan afar iyo bar waa soo jireen markii loo fiiriyo taariikhda Soomaalida laakiin wuxuu u jiray si khiyaali ah, aysana ahayn wax qornaa laakiin markii la fiiriyo sharci ahaan ay aheed wax jira ayadoo waliba taas ahayd wax dadku ku qanacsanaa wixii ay ku helaan qaabkaas

Taariikh ahaan waa jiray in haddii reer uu qof ka dilo qabiil kale ay bixiyaan diyo diyadaasna aysoo aruurinaayaan reerka wax dilay jufooyinka ay ka tirsanyihiin oo dhan hadaba marka loo qaybinaayo lacagta ama xoolaha diyada waxaa laysku raaciya sida ay u kala badan yihiin tiro ahaan iyo xoolo ahaan, waxaa laga yaabaa in hal jufo ay qayb ahaan ugu soo aado bixin xoolo la mid ah midka ay bixinayaan 3 jufo oo la isku daray.

Qaabkaas waxaa loo yaqaan xarig oo micno ahaan laga wado dadka waa la isku raacinayaa sida ay isku raaci karaan tusaale ahaan qabiil aya leh laba qayb B iyo T mid waliba waxaa ku hoos jira 6 jufo, tusaale ahaan laba jufo oo ku jirta qaybt B haday tiro ahaan yaraadaan waa la isku daraa ayadoo laga dhigo hal xarig kana dhigaysa qaybta B inay noqdaa 4 xarig illeen laba jufo ayaa hal xarig noqotaye, dhanka kale haddii qaybta T ay sidooda u noqdaan xarig xarig waxay noqonayaan 6 xarig,

hadaba qabiilkaas labadiisa qaybood ee B iyo T waa siman yihiin dhalasha ahaan tirade jufooyinkiisana waa siman yihiin laakin awood (tiro iyo xoolo) ahaan markii la yiraah qaybta T ayaa badan hadaba taas badalkeeda haddii reerkaas ay xoolo Diya ah helaan qaybsiga waa kala badsanayaan sidii bixinteediiba ay u kala badsadeen.

 Guurka iyo Afar iyo bar

Guurka soomaalida wuxuu ku salaynaa waxa la yiraahdo ood wadaag oo micneheedu yahay dad wada daga dhalasho ahaan haku wada dagaan deegaan ahaan ama deris ahaadaan taasna waxay soomaalidii hore ka samaysteen maahmaahyo badan oo ay ugu caansan tahay “waxaad taqaan guurso waxaad taqaano hakuu dhashee” ama “musbaax minankaada u baahan yahay minan kale mala geeyo” taasoo loogu hal qabsan jiray ninkii badanaa ka talaaba dadka ay reerkiisa is guursan jireen qolo kale oo deegaan ahaan fog ama awood ahaan yar guur ka galo.

Soomalidii hore waa ku yarayd inay is guursadaan markii loo fiiri afar iyo barka oo meeshaas waxay ahaan jirtay inay isugu yeeraan hadalo ay ka mid yihiin Nasab dhiman iyo laangaab oo runtii ah erayo ay u adeegsan jireen dadka qabiilada yar haddii qof ka tirsan qabiilada afarta ku jiraa uu guursado kuwa barka ku jirana waxaa meeshaas ka dhici jiray in qofkaba la takooro ama la dayriyo

Xilligaan la joogo waxaad moodaa dhaqankaas in uu sii yaraanayo oo is dhexgal fiican uu jiro ayadoo sidoo kale erayaddii liididda ahaana sidoo kale ay is badaleen tusaale ahaan gabar afarta ku jirta hadduu guursado wiil ku jira barka oo lays waydiiyo wiilka gabadha naga guursaday waayo waxaa la yiraah waa beelaha yar yar  oo micne ahaan ah dadka barka ah

Faa’iidada afar iyo Bar (4.5)

Wax bixinta

Afar iyo bar wuxuu faaiido leeyahay markii la yiraahdo wax hala bixiyo, sidaan horey usheegnay haddii xoolo bixin ay timaado reerkii xoolo yar waxaa faa’iido ugu jirtaa haddii la yiraah dadka kale waa ka yartihiine wax yar iska dhiiba, tusaale ahaan haddii laba jufo oo yar la isku daro lagana dhigo hal xarig ayna bixinyaan labadoodu intii hal  jufo oo la siman bixisay waxay u tahay dhaqaalo xooleed, taasina waa hawl soo jireen ahayd oo go’aan hore laga gaaray.

Malaga yaabaa in qabiil hoosaad tiro iyo tayo yaraa uu xilligaan aan joogno noqdo mid xoolo iyo dad badan yeesha?

Haday taasi dhacdo dadkaasna battaan noqdaanna dad muuqda xagga tirada iyo xagga  xoolaha oo ah waxa awoodda kala badiya in ay kasoo baxaan dabaqada ay ku jiraan? Tusaale ahaan laqa jufo oo harig ahaa haday battaan dhan walba makala qaybsamayaan ama waa sidii ay isugu jireen?

Taas mid la mid ah waxaan ognahay in afar iyo barku la xariiro tirada dadka haddii marka qabiil ku jira barka uu bato mid afar ahaana uu yaraado wax is badala miyaa ku dhacaya? Sharci miyaa ka yaal mutaqbalka afar iyo barka?

Siyaasadda iyo afar iyo Bar

Siyaasadda Soomaaliya oo xilligaan ku salaysan afar bar walibana wax qarsoon aan ahayn waxay dadku aaminsanyihiin inay tahay caqabadda dalku uu ka socon la’yahay dadka arigtidaas qaba waxay leeyihiin taasi waxay keentay in qabiil waliba asagoo haysta dad badan oo aqoon leh hadana uusan siyaasadda kusoo darin taas badalkeedana uu soo magacawdo dad caan ah laakiin siyaasadi aysan keenin caanimadaas.

Waxaa sidoo kale jira dad ra’yi ahaan aaminsan in sidii horeba loogu qayban jiray tiro iyo awood hadana afar iyo barku uu yahay tii hore looou dhaqmi jiray oo la qoray hoos u dhaca siyaasaddana uusan keenin asaguye sababtu ay tahay  oday dhaqameedka reerka oo asagu magacaabiska siyaasiga qabiilka ay ka go’do oo aan soo magacaabayn tusaale ahaan qabiilada dhami dad siyaasad ahaan liita masoo magacaabin kuwa aqoon yahano soo magacowday ayaa jira laakiin inta siyaasad laaweyaal soo magacawday ayaa badan.

Hadaba su’aasha is waydiinta mudan  waxay tahay afar iyo barka miyaa qabiiladda u jaan goynaya qofka ay siyaasadda u keensanaayaan,

Wali ma dhacday qof qabiil keensaday in afar iyo barku siyaasadda ka saaray una diiday ka qayb galkiisa dibna ugu celiyay qabiilkiisii?

Afar iyo Bar xal ma yahay?

Afar iyo bar oo ah sharci qoraal ahaantiisu ku cusub tahay bulshada Soomaaliyeed laakiin taariikh ahaan iyo dhaqan ahaan jiray ayaa wali dadkii ka dhaadhici la’ taageeradoodana waayay hormar lagama filaayo maxaa yeelay dadkii ayaanba ku niyad samayn oo in horumar uu keeni karo lama ahan sidaas darteedna xal uma arkaan ee xiisad taagan lagana yaabo inay sii bataan ayay ka aamineen.

Mohamed Deik Taako

Wixii afkaar iyo talo ah fadlan iigu soo dir

Email:deeqaxmad15@hotmail.com         

Facebook: www.facebook.com/deeqtaakko