Galmudug Haloo Hiiliyo Ama Huri Mayso Habow

Maamulka Galmudug laga soo billaabo maalintii lagu fakaray in la unko, maalintii madaxweynihiisii ugu horeeyay lasoo doortay illaa maantadaan la joogo wuxuu kusoo jiray khilaaf aan kala joogsi lahayn, is faham waa’ ka dhexjiray hoggaanka sare, wax qabad la’aan iyo xiriir xumo kala dhexeysay dowladda dhexe ee sanadihii ugu dambeeyay.

Qormo aan dhawaan ka qoray ugana magac daray “Galmudug Khilaafkii La Haray Khibrad Haka Barato” ayaan aad ugu faahfaahiyay dhammaan khilaafaadka soo jiitamayay afartii sano ee maamulka Galmudug uu jiray marka dib ugu laaban maayo waxyaabihii lagu muran sanaa iyo wixii sababayba.

Cinwaanka qormadayda waxaan u doortay ugana hadli rabaa meesha ay Galmudug hadda taagan tahay iyo waxyaabaha lama huraanka ah ee loo baahan yahay si loo badbaadiyo masiirka iyo mustaqbalka maamulka Galmudug iyo waxa ka dhalan kara haddii la qaadi waayo tallaabooyinkaas

Waxaan halkaan ku faahfaahin doonaa masuuliyiinta waajibku ka saran yahay inay Galmudug u hiiliyaan iyo waxa laga rabo fikir ahaantayda, muhiim maahan waxa aan sheegay inay sax noqdaan laakiin waxaan ka hadlayaa fikirkayga uun iyo waaya aragnimada aan usoo joognay.

Dadka hiilka laga rabo

1  Dowladda dhexe / Heer federaal

Dowladda federaalka ah waxaa saaran masuuliyadda ugu weyn ee lagu badbaadin karo jiritaanka Galmudug si ay u sii ahaato maamul jiray una dhamayso khilaafka dhexdeeda ah iyo inay noqoto maamul wax qabad leh, haddii  la waayo kaalinta iyo taageerada dowladda dhexe Galmudug horey uma socon karto waana aragnaa natiijada ka dhalatay murankii dhex marayay waayihii ugu dambeeyay.

Madaxweyne Farmaajo ayaa mar uu Puntland ka yimid booqasho kusoo maray Galmudug safar dheer ayuu ku tagay qaybo badan oo ka mid ah, wuxuu soo dhagax dhigay mashaariic badan oo reer Galmudug aad ugu baahi qabeen in kastoo dhagax dhiggii ka dib aan war laga hayn meel ay ku dambeeyeen laakiin la isku raacsan yahay in mid ka mid ah aan la fulin.

Tillaabo kale oo Farmaajo uu qaaday waxay ahayd inuu goobjoog ka ahaa dhammaystirka heshiiskii ay Jabuuti kusoo kala saxiixdeen maamulka Galmudug oo uu hor kacayay Madaxweyne Xaaf iyo maamulka Ahlusunna oo Sheekh Shaakir uu saxiixe u ahaa, dhamaystirka heshiiskaa wuxuu ka dhacay magaalada Muqdisho walaw uu khilaaf hor leh dhex dhigay Galmudug.

Raisul wasaare Xasan Cali Kheyre ayaa markiisii ugu horeysay booqday Galmudug asagoo ka dagay caasimadda maamulka wuxuuna kulan la qaatay madaxda Ahlusunna iyo wasiirka arimaha gudaha ee dowladda dhexe, kulankaas intiisa badan waxaa looga hadlay doorashada la filayo inay ka dhacdo guud ahaan Galmudug oo xilliga loo qabtay inay madaxweyne doortaan maalmo naga xigaan.

Xasan Cali Kheyre intuusan ka tagin Dhuusamareeb waa in uu Ahlusunna meel wax la dhigaa kana dhaadhiciyo sidii ay uga soo dabci lahaayeen mowqifkooda mayal adayga ah ee mar walba meel ku dhagnimada ah una diyaar garoobaan tanaasul si loo badbaadiyo wadajirka reer Galmudug.

Intaas kadib Xasan waa inuu Cadaado usii gudbaa lana kulmaa Xaaf oo ka wada hadlaan xaaladda taagan iyo sidii looga gudbi lahaa muranka jira, waa inu si dabacsan oo aysan ka muuqan xoog sheegasho iyo kibir odayga uu ula hadlaa uuna dareensiiyaa inuu masuul yahay, sidoo kale waxaa looga fadhiyaa raisulwasaaraha inuu ka qanciyo dhammaan wixii tabashooyin ah oo dowladdiisa loo qabo kana gar baxaa Xaaf waa haddii uu rabo inuu ka shaqeeyo danta Galmudug.

Wasiirka Arimaha Gudaha iyo federaalka Cabdi Maxamed Sabriye safarkiisa Dhuusamareeb wuxuu furay albaab xirnaa oo ay adkayd si in furo wuxuu sabab u noqday in Galmudug afkooda ay kasoo yeerto in doorasho ay diyaar u yihiin ayadoo waayahaanba lagu kari la’aa doorasho, wuxuu sidoo kale sabab u noqday in Xaaf Dhuusamareeb ka barokaco sababtuna waxay ahayd in wasiirku uu la hadlay Ahlusunna halkii uu la hadli lahaa madaxweyne Xaaf,

In Ahlusunna lala hadlo walibi magalaada Dhuusamareeb ayadoo xaaf uu gees magaalada ka joogo waxay hoos u dhigtay maqaamkii madaxweyne Xaaf waana sababta u horseeday inuu dhuusamareeb iskaga tago, haddaba wasiir Sabriye waxa la gudboon inuusan go’aan ku qaadan heshiiskaas

Waxaa kaloo habboon inuu warqaddii uu soo saaray ee uu ku sheegay in doorashu ay ka dhacayso Dhuusamareeb uusan dhaqan galin illaa Galmudug dhexdeeda ay iska fahmaan go’aan midaysanna ay ka qaataan halka ay ka dhici doontu doorashadu.

Waxaa iisoo haray Xildhibaanada labada aqal ee cadaado tagay oo dhammaantood ah ragii laga soo doortay deegaanada kala duwan ee Galmudug waa inay muruqooda iyo maskaxdooda isugu geeyaan sidii la isugu soo dhawayn lahaa Xaaf, Ahlusunna iyo dowladda federaalka ah, ma haboona inay uga faa’iidaystaan mucaaradnimo arrintana sii dhabqiyaan meesha ay joogto meel kasii fogna geeyaan.

Wixii ay Cadaado kala soo laabtaan ayaa buugga ugu qormi doona samaan iyo xumaan dadka ay matalaana isha ayay ku hayaan waxa ay halkaas ka samaynaayaan haddaba ha fiiriyaan danaha shacabka daallan ee deeganka iyo mustaqbalka halkii ay berri ku laaban lahaayeen ama doorasho u doonan lahaayeen.

Galmudug oo hagaagta sababteedana ay ayagu leeyihiin abaal weyn ayaa looga hayn doonaa waxayna ku qormi doonaan baal dahabi ah haddiise dhinaca kale ay u shaqeeyaan oo fowdo iyo is faham waa’ ay soo kala dhex dhigaan Galmudug saamaynteeda dhinacooda ayay kasoo gaari doontaa waana u sharaf dhac.

2   Madaxda Galmudug

Madaxweyne Xaaf cidina kuma qasbin inuu Ahlusunna la heshiiyo, dadaal iyo odaynimo ku jirta ayuu arintaas ugu dhaqaaqay waana ogayn oo waa ka miro dhaliyay inkastoo si fudud uu Cadaado ku lumiyay haddana fudaydkii uu Dhuusamareeb ku aaday ayuu uga soo tagay, si kastaba ha ahaatee meesha xaaladdu hadda joogto waa dhawdahay haddaan madax adayg iyo isla weyni aan la adeegsan.

Xaaf asagaa hadda Galmudug madaxweyne ka ah masuuliyadna ka saran tahay inuu meel wax laga sii wado karo ka tago, waa inuu doorasho diyaariyaa, in kastoo uu sheegay in doorashadu Cadaado ka dhacayso haddana dood iyo wada hadal ayaa ka furan, go’aankiisu yuusan noqon mid lagama laabtaan ah.

Tan kale ee Xaaf laga rabo si Galmudug dadkeedu aysan uga harin dadyawga maamulada kale ayaa ah inuusan isi soo sharixin sababtoo ah dadka uu la shaqayn doono waa dadkii uu horey ula shaqayn waayay ee uu meel kasta ka sheegay inay dhibaato ku yihiin maamulkiisa gadaal ay u dhigeen.

Ahlusunna waa in ay kasoo dabcaan go’aankooda ah in doorashadu ka dhacdo Dhuusamareeb go’aankana uga dambeeyaan wasaaradda arimaha gudaha wixii lagu wada heshiiyana ay ogolaadaan waa haddii rabaan Galmudug midaysan

Gunaanad

Xalka  ugu sahlan ee Galmudug waa in miiska wada hadalka lasoo fariisiyaa dhammaan inta ay quseyso xaaladda cakiran ee maamulka xal kama dambeys ahna ay ku heshiiyaan ayagoo ka fiirinaaya aayahooda, waa in sidoo kale wada hadalka iyo aayo ka talinta Galmudug laga qayb galiyaa dowladda dhexe ayna kusoo biirisaa fikirkeeda iyo sidii lagu hagaajin lahaa maamulka.

W/Q Mohamed Deeq Taako

Deeqaxmad15@gmail.com

Galmudug Khilaafkii La Haray Khibrad Haka Barato

Astaanka Galmudug

Maamulka Galmudug waa maamulka labaad ee ugu cusub dhammaan maamulada dalka ka jira waa markii laga hadlaayo inta sano ay jirsadeen, maamulka Hirshabeelle kaliya ayaa ka dambeeyay, dhanka kale maamulka Galmudug waa maamulka ugu badan tirada qabaa’ilka daga waa illaa iyo 11 qabiil waxayna dhammaan wada dagaan Mudug iyo Galgaduud.

Dhul ahaan deegaanada Galmudug waa hal gobol iyo bar, gobolka Galgaduud oo dhammaystiran iyo gobolka Mudug oo laba degmo iyo bar ah (Xaradheere iyo hobyo iyo qayb Galkacyo ah) inkastoo lagu murmay sharci ahaanta maamulkaas laakiin dowladdii xilligaas jirtay ee uu madaxweynaha ka ahaa Xasan Sheekh Maxamuud waxay u aqoonsatay maamul goboleed dhamays tiran.

Laga soo billaabo markii la doortay madaxweynihii ugu horeeyay ee Galmudug Cabdikariim Xuseen Guuleed Sanadkii 2015 illaa xilligaan wax horumar ah oo la taaban karo oo uu maamulkaas gaaray mar jiraan waxaana loo sababayn karaa laba arrimood oo is biirsaday midkoodba hasii xoog badnaadee, labada arrin ee la haray Galmudug waa khilaaf maamulka dhexdiisa ah ama mid kala dhexeeya dowladda dhexe iyo qarash la’aan soo wajahday maamulka maadaama uusan haysan meel daqli ku filan uu kasoo galo.

Khilaafka:

Laga soo billaaob markii madaxweyne Xasan Sheekh uu ku dhawaaqay in doorasha Galmudug qabsoomi doonto uuna sheegay in caasimadda maamulka iyo xarunta doorashadu noqonayaan magaalada Dhuusamareeb ee caasimadda gobolka Galgaduud waxaa billawday Khilaaf soo kala dhex galay maamulka Ahlusunna oo saldhiggiisu ahaa magaalada  Dhuusamareeb.

Muranka ugu badnaa waxa uu ka jiray maamulka Ahlusunna oo dowladda ku xiray shuruudo badan oo dowladda ku adkaaday inay fuliso, maadaama Ahlusuuna ay dagaalo badan la gashay Alshabaab ugu dambeyna ay ku guuleysatay inay ka saarto Dhuusamareeb iyo Guriceel waxay dowladda soo hordhigtay shardi ahaa in ay celiso qarashaadkii ku baxay dagaalkii ay la gashay Alshabaab,  laakiin lacagtaas dowladdu waa ka dhaga adaygtay inay bixiso lacagtaa waana salka khilaafka dowladda iyo Ahlusunna meesha uu ka bilowday.

Kulamo badan oo ka dhacay magaalada Dhuusamareeb waxaa la isku dayay in kooxda Ahlusuuna lagu qanciyo inay ka qaybgasho kulamada ka dhacaya magaalada Cadaado laakiin waxay ku adkeysteen inaysan ka qayb gali doonin shirkaas waxayna si gooni ah ugu dhawaaqeen maamul kale oo fadhigiisu noqon doono  magaalada Dhuusamareeb.

Ayadoo Ahlusunna ay maqan tahay ayaa loo dareeray doorashada madaxweynenimo ee Galmudug, inkastoo ay kasoo qayb galeen musharixiin kasoo jeeda Guriceel iyo dhuusamareeb oo laga yaabi lahaa inay sabab u noqdaan soo caro celinta kooxda Ahlusunna haddana kuma aysan guulaysan xilka ugu sareeya ee maamulkaas

Laga billaabo 4ta Luulyo 2015 oo ahayd maalintii Cabdikariin Xuseen Guuleed uu ku guuleystay madaxweynaha waxaa kala xirmay waddo kasta oo ay kusoo dhawaan lahaayeen ahlusunna maddaama hammi uga jiray sidii ay hogaanka maamulka u noqon lahaayeen.

Intii kala xirnaantaas jirtay waqti dheer ayaa lasoo gudbay wali maamulkii Galmudug waxaa caasimad ku-meelgaar ah u ah magaalada Cadaado, waxaa billaabatay soo xulistii xildhibaanadii ka mid noqon lahaa Federaalka dhamaan reer Galmudugna waxay isugu tageen Cadaado waxaana soo dhamaatay doorashii xildhibaanada inkastoo musuq badan iyo wax is dabamarin badan ay meesha ka dhacday. Xaaf waxaa uu u tartamay xildhibaannimo, markii uu waayey waxaa uu raadiyey kursiga madaxweynaha Galmudug

Waxaa dhawr mar magaalada Cadaado lagu qabtay shirar ay yeelanayeen xildhibaanada maamulka oo ay uga soo horjeedeen madaxweynihii xilligaas Cabdikariim Xuseen una muuqday shirar gadaal laga xiiraayay, ugu dambeyn waxaa mooshin laga keenay madaxweyne Guuleed.  Janaayo 2017 ayaana codka kalsoonida loo qaaday oo 53 xildhibaan oo kulanka kasoo qayb qalay ay sheegeen inayn kala laabteen kalsoonida sidaasna uu ku dhacay madaxweyne Cabdikariim Xuseen Guuleed

Cabdikariin Xuseen ayaa lagu eedeeyay inuu maamulka habsaamiyay oo ussan wax qabad la imaan muddadii uu madaxweynaha ahaa waxaa sidoo lagu eedeeyay in uu saldhig ka dhigtay magaalada Muqdisho halkii la rabay inuu ku shaqeeyo deegaanna ka dhigto magaalada Cadaado, Cabdikariin Xuseen markii hore waa diiday codka baarlamaanka  ee kalsooni kala noqoshada laakiin bishii Febraayo ayuu ku dhawaaqay inuu is casilay sababo la xariira caafimaadkiisa,

Maarso 2017 isla baarlamaankii ayaa doortay Xaaf oo markii hore xil ka qaadista Cabdikariim soo abaabulay, doorashiisii kadib Madaxweyne Xaaf wuxuu billaabay inuu shaqeeyo sidii maamulkiisa u raadin lahaa Ahlusunna oo heshiis ula gali lahaa waxaana billowday in loo kala dabqaado maamulkiisa iyo kii Ahlusunna oo ugu dambeyn waxay heshiis kusoo kala saxiixdeen dalka Jabuuti kadibna waxaa lagu casuumay magaalada Muqdisho si heshiiska loo dhamaystiro kulankaasna waxaa goobjoog ka  ahaa Madaxweyne Maxamed Cabdullaahi Farmaajo.

Heshiiskaas hadduu dhacay oo la is fahmay waxaa lagu qasban yahay in markaan loosoo guuro magaalada Dhuusamareeb oo markii hore looga maqnaa is faham waa’ga ka dhexeeya Galmudug iyo Ahlusunna laakiin soo guuridda maamulka wuxuu keenay caqabad kale oo reer caado iyo maamulkii galmudug ayaa khilaaf soo kala dhex galay, laba arin oo ugu weynayd waxay ahayd in ballanqaadyada Ahlusunna loo sameeyay ay ahaayeen ka badbadis iyo in caasimadda dhuusamaeeb loo wareejiyo tashi la’aan.

Khilaafka cadaado wuxuu majaha dhooqo u galiyay Galmudug oo markii hore aan waxqabad lahayn laakiin ka talinaysay dhul ballaaran madaxweyne Xaaf waxaa loo diiday in Cadaado uu  tago ama xataa safar kusoo maro, Xaafna wuxuu toos isugu dhiibay Ahlusunna oo saldhig ayuu Dhuusamareeb ka dhigtay in kastoo marmar safar circa ah uu Gaalkacyo ku tagaayay,

Khilaafkii waa sii xoogeystay waxaa laba u kala jabay Baarlamaankii, Wasiiraddii iyo madaxdii sare ee dowladda, kulamo ka kala dhacay Cadaado iyo Dhuusamareeb waxaa la sheegay in xilka laga qaaday Xaaf iyo kuwo kale oo Guddoomiyaha Baarlamaanka Gacal Casir ama madaxweyne ku xigeenka Carabeey xilka looga qaaday in kastoo dowladda lagu eedeeyay inay qilaafka sii hurisay haddana madaxdu marna uma bisleyn inay tanaasul sameeyaan.

Hadda waxaa la joogaa Dhuusamareeb Khilaafkii soo jiitamaayay wuxuu ka dhex taagan yahay Ahlusunna iyo madaxweyne Xaaf, wasiirka arimaha gudaha oo dhuusamareeb tagay ayaa Ahlusunna la kulmay wada hadalna la galay madaxda ugu sareysa Ahlusunna, isfahamkaasna wuxuu nabar ku noqday madaxweyhe Xaaf.

Madaxweyne Xaaf oo ka carooday in Ahlusunna ay dhinac orodo heshiisyana ay dowladda la gasho ayaa isaga soo tagay magaalada Dhuusamareeb wuxuu ku laabtay magaalada cadaado oo markii hore u ahayd xaruntiisa ku-meelgaarka ah kahor intuusan dhuusamareeb usoo wareegin.

Xaaf waxa uu soo saaray warqad uu ku sheegay in maamulkiisu ogol yahay doorasho iyo inuu soo afjarmay khilaafkii kala dhexeeyay dowladda dhexe, wuxuuna ku baaqay in doorashadu ay ka dhacdo cadaado maadaama aan la isku halayn karin Dhuusamareeb iyo Ahlusunna oo heshiiskii uu la galay uu burburay.

Warqad kale oo ay soo saartay wasaaradda arimaha gudaha waxay sheegeen in doorashada Galmudug lagu qaban doono magaalada dhuusamareeb. Haddii Cadaado doorashada loo aado waxaa la weyn doonaa ahlusunna haddiise dhuusamareeb lagu qabto waxaa meeshaas isugu imaan doona Ahlusunna oo kaliya maadaama reer Cadado iyo Xaafba aysan soo socon.

Gunaanad

Ayadoo aan la isku keenin Ahlusunna iyo Xaaf oo doorasho loo dhan yahay aan la qaban haddii doorasho dhacdo Khilaaf waji cusub leh ayaa soo siyaadi doona maahane maamul Galmudug oo dhan ka shaqeeya kama soo bixi karon, waxaana dib usoo laaban doona kala go’ii Ahlusunna iyo Galmudug.

Waxaa ii muuqata in xaaladdu hadda joogto meel wax laga qaban karo maadaama Ahlusunna iyo Xaaf labaduba ogol yihiin doorasho laakiin meeshii lagu qaban lahaa kaliya muranku ka jiro, dowladda dhexe kaalinteeda hadda ayaa loo baahan yahay, haddii ay si masuuliyad ku jirto u wajahaan arrinta oo dhexdhexaadnimo iyo masuuliyad iska saaraan xal waara ayaa loo heli karaa laakiin haddii ay noqoto doorasho un qabta madaxweyne maqaar saar ah waa la dooran doonaa laakiin maamul shaqeeya kasoo bixi mayo

Galmudug waxay haysataa inay laba kala doorato, waa mide inay meel isugu yimaadaan oo heshiis wada gaaraan maamul loo dhan yahayna soo dhistaan ama inay sidii horeba ay u ahaayeen madaxweyne feer iyo faralaab ah doortaan khilaaf iyo qoqobnaanna ku jiraan

W/Q: Maxamed Deeq Taako

Deeqaxmed15@gmail.com